Japan GuideNghệ thuật làm nón Minachi-gasa với lịch sử hơn 1.000 năm
Minachi-gasa là nghệ thuật làm nón truyền thống của vùng núi Kumano, tỉnh Wakayama. Vào cuối thời Heian (794 – 1185), trong một cuộc chiến với gia tộc Genji (源氏), gia tộc Heike (平家) đã bị đánh bại. Một số thành viên của tộc Heike đã di chuyển đến vùng Kumano và bắt đầu nghề làm nón Minachi-gasa bằng cây bách để kiếm kế sinh nhai. Họ bán nón cho những người hành hương đến 3 ngôi đền Thần đạo lớn được gọi chung với cái tên “Kumano Sanzan – 熊野三山”, đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào ngày 07/07/2014.
Ban đầu, nón có tên là "貴賎傘 – Kisen-gasa" với "貴賎 – Kisen" mang nghĩa cao và thấp. Đây là loại nón dành cho cả quý tộc lẫn thường dân. Về sau, chúng được gọi là "皆地傘 – Minachi-gasa" theo tên nơi sản xuất tại Hongucho Minachi, thành phố Tanabe. Vào năm 1990, Minachi-gasa được công nhận là nghề thủ công truyền thống tại tỉnh Wakayama.
Quy trình làm nón Minachi-gasa trải qua 8 công đoạn, mỗi công đoạn đều yêu cầu sự tỉ mỉ, cẩn thận từ người thợ để làm ra những chiếc nón có đường kính khoảng 40cm với các mối đan mượt mà. Bước đầu tiên là chặt cây bách Kumano Hinoki vào khoảng tháng 8, tháng 9. Sau đó, gỗ sẽ được đẽo thành các dải nhỏ sao cho bề mặt thật nhẵn mịn. Dải gỗ được gọt theo độ dày khác nhau tùy theo vị trí được đan trên nón. Dựa vào trực giác và kỹ năng được rèn giũa theo năm tháng, người nghệ nhân có thể tạo ra các dải gỗ đồng đều đáng kinh ngạc.
Sau khi chuẩn bị xong dải gỗ bách, nghệ nhân sẽ tiến hành đan phần viền nón theo hai kiểu bện: 5 dây và 7 dây. Viền nón đặc biệt này được sử dụng cho phần gần chóp và chân của nón, tạo cảm giác như Minachi-gasa được ghép từ 2 chiếc nón hình chóp chồng lên nhau. Tiếp đó, các dải gỗ bách được đan xen kẽ để tạo hình phần thân. Trong lúc hình dáng của nón dần hiện ra, họ sẽ tính toán vị trí để chèn thanh tre và vỏ cây hoa anh đào để tạo sự chắn chắn cho nón. Sau khi đan xong, phần thân sẽ được gia cố bằng 3 thanh tre màu đen nổi bật. Đặc biệt, bên trong Minachi-gasa còn được tạo hình một vòng tròn bằng với cỡ đầu của người đội để cố định chắc chắn nón trong lúc di chuyển.
Xem thêm: Kumano Kodo: Di sản văn hóa linh thiêng trên núi Kii
Nghệ nhân cuối cùng của nghề làm nón Minachi-gasa
Là một nghề thủ công truyền thống có lịch sử hơn 1.000 năm, đáng tiếc rằng Minachi-gasa đang dần bị mai một. Hiện tại, ông Yasuo Shiba (芝安男), người vừa kỷ niệm sinh nhật 100 tuổi vào tháng 1/2021, là nghệ nhân cuối cùng tại tỉnh Wakayama. Ông bắt đầu nghề thủ công Minachi-gasa cách đây 70 năm và liên tục khẳng định tài năng với nhiều giải thưởng vinh danh. Năm 1979, ông được Chính quyền tỉnh Wakayama công nhận là nghệ nhân và trao Huân chương Ruy băng vàng (黄綬褒章 - Oujuhoushou) bởi Thiên hoàng Showa vào năm 1985. Vào năm 2016, thành phố Wanabe đã trao Giải thưởng Văn hóa cho nghệ nhân này.
Kể từ thời Heisei (1989 - 2019), Yasuo Shiba đã cố gắng truyền dạy cho các học trò nhưng không ai gắn bó sâu sắc với nghề bởi có quá nhiều thử thách. Để thành thạo nghề làm nón, học viên phải biết rõ tất cả các công đoạn, từ việc chọn mua nguyên liệu đến đan từng bộ phận và tạo ra thành phẩm. Do vậy, năm 1960, Shiba trở thành nghệ nhân làm nón cuối cùng. Ông chia sẻ: “Công việc này là động lực sống của tôi, vì vậy, tôi muốn tiếp tục đến lúc bản thân vẫn có thể đan lát được. Nhờ những người thân xung quanh mà tôi mới có thể duy trì việc làm nón Minachi-gasa đến tận hôm nay và luôn giữ cho mình quyết tâm không bao giờ làm ra dù chỉ là một chiếc nón bị lỗi. Rất tiếc vì nghệ thuật truyền thống này lại kết thúc ở tôi. Do đó, tôi muốn làm ra thật nhiều Minachi-gasa”.
Vì mỗi công đoạn đều phải hết sức tỉ mỉ, nên ngay cả khi còn trẻ, ông chỉ có thể làm không quá hai chiếc một ngày. Độ dày của từng dải gỗ bách được nghệ nhân đo bằng cách chạm vào chúng bằng kinh nghiệm nhiều năm làm nghề của mình. Công việc đan Minachi-gasa được truyền cảm hứng từ cha của ông. Hằng ngày quan sát cha mình đan nón, Shiba học theo và dần trở nên thành thạo.
Khi nói về loại gỗ bách được sử dụng, ông Shiba chia sẻ: “Nếu sử dụng nhiều, nón sẽ ngày càng bóng bẩy và dần chuyển sang màu xanh lá đậm. Tôi vô cùng ngạc nhiên trước ý tưởng của người xưa”. Gỗ bách là loại gỗ rất đặc biệt với sự dẻo dai, khó gãy, mùi thơm đặc trưng và rất nhẹ. Nhất là dầu cây bách Kumano Hinoki còn có khả năng chống thấm nước, vì vậy rất phù hợp để làm mũ che mưa, che nắng cho những người hành hương dọc tuyến đường Kumano.
Nón Minachi-gasa vẫn thường xuyên được đội bởi những người hành hương, ngư dân, nông dân, ngoài ra còn được sử dụng để trang trí nội thất. Một chủ cửa hàng lưu niệm tại quận Hongucho, thành phố Tanabe đang kinh doanh nón Minachi gasa chia sẻ: “Nón đang bán với giá 8.800 yên/chiếc (khoảng 1.800.000 VND) nhưng rất nhanh đã được bán hết. Tôi đang đợi những chiếc nón mới được chuyển đến vì đang nhận rất nhiều đơn đặt hàng trên khắp cả nước."
kilala.vn
