Satoshi Kon: Người tạo nên những anime hiện thực và huyền ảo

Tài năng của Satoshi Kon mang lại làn gió mới cho hoạt hình Nhật Bản ở cách kể những câu chuyện vừa hiện thực, vừa huyền ảo, vừa mơ mộng nhưng cũng đầy ám ảnh...qua kỹ thuật chuyển cảnh chỉ thấy trong các thước phim điện ảnh.

Đã hơn 10 năm kể từ khi đạo diễn anime - Satoshi Kon (12/10/1963 - 24/8/2010) qua đời vì bệnh ung thư tuyến tụy. Dù tuổi đời còn khá trẻ, Kon là một trong những người sáng tạo phim hoạt hình Nhật Bản được ca ngợi nhiều nhất, một đạo diễn thường được nhắc đến cùng hai tên tuổi hoạt hình nổi tiếng khác: Hayao Miyazaki và Katsuhiro Otomo. Ảnh hưởng của Kon vượt khỏi biên giới Nhật Bản. Những bộ phim của đạo diễn quá cố được coi là nguồn cảm hứng cho các bộ phim ăn khách của Hollywood như “Black Swan” và “Inception”.

Một thập kỷ sau cái chết của mình, năm 2020, Kon được tôn vinh bởi Lễ trao giải Annie - một giải thưởng thường niên ở Los Angeles, dành riêng cho  lĩnh vực phim hoạt hình. Kon là một trong những người nhận được Giải thưởng "Winsor McCay" - được mô tả là “một trong những danh hiệu cao quý nhất được trao cho một cá nhân trong ngành hoạt hình để ghi nhận những đóng góp trong sự nghiệp cho nghệ thuật hoạt hình”.

Charles Solomon, thành viên Hội đồng quản trị của ASIFA-Hollywood, tổ chức trao giải Annie, cho biết. “Kon có sự sáng tạo và độc đáo, xứng đáng với giải thưởng này”. Trong sự nghiệp làm phim kéo dài hơn hai thập kỷ của mình, Satoshi Kon ghi dấu ấn với nhiều tác phẩm anime đan xen giữa thực và mơ, ảnh hưởng sâu đậm đến nền điện ảnh thế giới.

Người đàn ông sinh ra để theo đuổi nghệ thuật

Satoshi Kon sinh ngày 12/10/1963 tại thành phố biển Kushiro, tỉnh Hokkaido. Thời niên thiếu, ông đã yêu thích việc vẽ tranh và mang trong mình khát khao trở thành một họa sĩ diễn hoạt (là người tạo ra hàng loạt bức vẽ, được gọi là frame (khung hình) để tạo nên một ảo ảnh về chuyển động được hiển thị dưới dạng một chuỗi liên tục).

Để thực hiện ước mơ ông đã theo học khoa đồ họa tại Đại học Nghệ thuật Musashino vào năm 1982. Trong thời gian này, ông bắt đầu quan tâm đến điện ảnh nước ngoài và tác phẩm của tác giả khoa học viễn tưởng Nhật Bản - Yasutaka Tsutsui, người có cuốn tiểu thuyết “Paprika” mà Kon sẽ chuyển thể sau này.

Vào thập niên 1980, Satoshi Kon từng bước hoàn thành lý tưởng của bản thân. Năm 1984, ông sáng tác manga ngắn đầu tay "Toriko" và giành vị trí á quân tại giải Chiba Tetsuya do tạp chí Young Magazine (Kodansha) trao tặng. Sau đó, ông làm phụ tá cho Katsuhiro Otomo - đạo diễn của tác phẩm anime nổi tiếng "Akira". Otomo đã dẫn dắt và đưa Satoshi Kon đến với ngành công nghiệp anime.

Năm 1987, Satoshi Kon tốt nghiệp đại học, bắt đầu hành trình sáng tác, tạo nên những câu chuyện mang bản sắc của riêng ông. Năm 1990, ông sáng tác manga "Kaikisen" và viết kịch bản cho bộ phim "World Apartment Horror".

Năm 1991, ông làm hoạ sĩ, thiết kế bố cục cho anime "Roujin Z". Với những kinh nghiệm khi làm việc cùng Katsuhiro Otomo, Satoshi Kon đã tự tin tỏa sáng với tác phẩm hoạt hình dài đầu tiên do ông đạo diễn và viết kịch bản có tên: "Perfect Blue", phát hành năm 1997.

Tác phẩm đầu tay này,  ngay lập tức khẳng định cá tính của Satoshi Kon trong làng hoạt hình Nhật Bản với những cụm từ: "khác biệt và đi trước thời đại", "phong cách độc đáo", “lạ lùng mà điên cuồng”.

Phim của Satoshi Kon tựa như mơ nhưng lại thật đến ám ảnh

Satoshi Kon được biết đến với tư cách là đạo diễn phim, nhà biên kịch, tác giả manga và họa sĩ diễn hoạt. Ông đã tham gia vào quá trình sản xuất, xây dựng nên những tác phẩm anime, manga nổi tiếng ở nhiều vai trò. Trong đó, có 7 bộ phim hoạt hình mang đậm dấu ấn của Satoshi Kon: "Perfect Blue", "Millennium Actress" (Nữ diễn viên ngàn năm), "Tokyo Godfathers", "Paranoia Agent", "Paprika", "Good Morning" và "Dreaming Machine".

Phong cách của Satoshi Kon được giới chuyên môn nhận xét là mới mẻ, độc lạ và rất khác so với các các bộ phim hoạt hình đương thời. Satoshi Kon dùng loạt hình ảnh ma mị, huyền bí, lẫn lộn giữa giả và thật  với kỹ thuật chuyển cảnh thường thấy trong phim điện ảnh sử dụng diễn viên thật, để diễn tả những câu chuyện “rất đời”.

Phim của ông là sự kết hợp hoàn hảo giữa hiện thực và mộng tưởng, giữa không gian và thời gian, giữa nguyên nhân và kết quả. Thông điệp giàu tính nhân văn về cuộc sống, quan điểm nhân sinh mà Satoshi Kon muốn bày tỏ đều được thể hiện một cách tinh tế, chi tiết và thú vị trong từng khung hình. Những lát cắt chân thực về xã hội Nhật Bản nói chung, sự giằng xé suy nghĩ trong nội tâm mỗi con người nói riêng...đều được kể  theo cách riêng của Satoshi.

Đó là "Perfect Blue" với màu xanh ma mị bao trùm trong cuộc sống của một cô ca sĩ thần tượng Mima khi theo đuổi sự nghiệp diễn xuất. Chuyện của Mima là sự giằng xé giữa hiện thực nghiệt ngã và ảo tưởng đẹp đẽ. "Perfect Blue" phản ánh mặt tối của nền công nghiệp giải trí, về khủng hoảng mà người trưởng thành phải đối mặt trước những ngã rẽ cuộc đời.

Solomon nói: “Trong nhiều bộ phim của ông ấy, có một sự không chắc chắn về điều gì là thực và điều gì không phải là thực. Ông lướt qua giữa thực tế và hư cấu".

Đạo diễn người Mỹ, Darren Aronofsky, một nhà làm phim khác - nổi tiếng với chủ nghĩa "hiện thực huyền ảo" cũng  đặc biệt thích thú "Perfect Blue". Khi có cơ hội tiếp cận Kon vào năm 2001, Darren chia sẻ rằng: ông đã tham khảo cách chuyển cảnh cũng như cách đặt góc máy của Kon Satoshi trong ít nhất hai bộ phim của mình.

Bộ phim tiếp theo của Kon, “Nữ diễn viên thiên niên kỷ” năm 2001, giống như một hình ảnh phản chiếu của “Perfect Blue”. Một lần nữa, tuyến nhân vật lại có một nữ diễn viên, một người hâm mộ cuồng nhiệt bị mắc kẹt trong sự pha trộn giữa viễn tưởng và thực tế. Nhưng trong khi “Perfect Blue” là một bộ phim kinh dị gây ám ảnh, thì “Nữ diễn viên thiên niên kỷ” lại là một  bài ca, thể hiện sự thăng hoa cho thời kỳ hoàng kim của điện ảnh Nhật Bản.

“Nữ diễn viên thiên niên kỷ” cũng thiết lập một mối quan hệ sáng tạo mới cho đạo diễn, kết nối Satoshi Kon với nhạc sĩ làn sóng mới -  Susumu Hirasawa, người có những bản nhạc 'bùng nổ" - góp phần tạo cú hích cho bộ phim. Hirasawa  vẫn tiếp tục hợp tác với Kon trong nhiều dự án khác, bao gồm cả bộ phim hoàn chỉnh cuối cùng của ông - "Paprika".

Bộ phim thứ ba của Kon, “Tokyo Godfathers” (2003), lấy bối cảnh một đêm Giáng sinh, xoay quanh ba người vô gia cư phát hiện ra một bé gái sơ sinh bị bỏ rơi và thực hiện sứ mệnh của họ là đưa cô bé về với cha mẹ. Đây có lẽ là bộ phim dễ hiểu và "dễ chịu" nhất của đạo diễn. “Tokyo Godfathers” cũng đặt ra và giải quyết các vấn đề như vô gia cư, đồng tính và gia đình. Ở "Tokyo Godfathers" có sự trào phúng, nghiệt ngã nhưng lại rất ấm áp với tình người lay động trái tim người xem.

"Paranoia Agent" lại là thế giới bao trùm bởi sự bạo lực kinh dị do một kẻ sát nhân bí ẩn mang dáng hình trẻ con gây ra được gọi với cái tên Lil 'Slugger. Công cuộc điều tra, truy tìm Lil 'Slugger đã phơi bày thực trạng khiến người Nhật sợ hãi và phải kìm nén khi tồn tại trong xã hội hiện đại lắm sự rối ren.

Và tuyệt tác "Paprika" là nơi Satoshi Kon gửi gắm những giấc mơ và sự tưởng tượng của ông trong thế giới ngập tràn màu sắc kỳ diệu đầy bất ngờ. Thông qua cốt truyện khám phá vào bên trong giấc mơ của mỗi nhân vật, "Paprika" bày tỏ cách nhân loại đương đầu với đời sống hiện đại. Đó là khi xã hội ngày càng phát triển cùng sự bùng nổ của khoa học kỹ thuật khiến con người mắc các chứng bệnh tâm lý, sống trong cô đơn và khao khát rời xa thực tại tàn nhẫn.

Satoshi Kon đã ra đi nhưng những tác phẩm anime của ông vẫn còn sống mãi, ám ảnh biết bao thế hệ khán giả. Phim của Satoshi Kon ẩn chứa tầng tầng lớp lớp ý nghĩa mà bất kỳ ai dõi theo, đều tìm kiếm câu trả lời và nhìn thấy bản thân mình ẩn hiện đâu đó, trong những thước phim lạ lùng  nhưng thấm đẫm hơi thở thời đại.

 kilala.vn