Zashiki Warashi là một yêu quái (youkai) khá đặc biệt. Nổi tiếng không kém gì Tengu hay Kappa, chúng được biết đến chủ yếu dưới hình ảnh của đứa một trẻ khoảng 5 – 6 tuổi hoặc lớn hơn một chút với khuôn mặt đỏ ửng, mặc kimono có hoa văn với mái tóc ngắn bồng bềnh hoặc tóc dài được buộc gọn gàng.

Thường những câu chuyện ma quái về linh hồn của những đứa bé sẽ mang đến cho người ta cảm giác buồn thương hơn là sợ hãi, và câu chuyện về Zashiki Warashi cũng vậy. Có rất nhiều truyền thuyết khác nhau về Zashiki Warashi được lưu truyền ở khắp các nơi trên đất nước Nhật Bản, tuy nhiên sau đây là hai trong số những câu chuyện được lưu truyền rộng rãi nhất về lý lịch của hồn ma đứa trẻ bất hạnh này.

Vào thời Mạc phủ Kamakura, trong một ngôi nhà nhỏ bị hư hại nặng nề ở vùng nông thôn của tỉnh Iwate thuộc vùng Tohoku, có một bé gái sống cùng người mẹ của mình. Vì cha đã mất mà mẹ lại bị bệnh nên gia đình hết sức đói khổ, cuộc sống của hai mẹ con chỉ dựa vào công việc hái thuốc mỗi ngày của cô con gái nhỏ.

Vào một buổi sáng, người mẹ tiễn cô bé đi hái thuốc như thường lệ, nhưng đến giờ về vẫn chưa thấy con quay lại. Nhiều ngày đã trôi qua, cô bé vẫn không về nhà. Người mẹ đâm lo lắng tột cùng. Tuy nhiên, mỗi ngày người mẹ luôn nhận được các loại thảo mộc tươi đặt ở trước cửa nhà, không những đủ để bà duy trì sự sống mà thậm chí còn có thể chữa khỏi bệnh của bà. Người mẹ hỏi thăm những người trong làng nhưng không một ai trả lời rằng họ đã làm việc đó.

Một ngày nọ, người mẹ đứng nấp ở sau nhà để xem chuyện gì đã xảy ra. Và rồi bà thấy cô con gái bé bỏng của mình xuất hiện trước cửa nhà, tay cầm một nắm thảo dược. Người mẹ hét lên và chạy ra, nhưng khi nghe thấy âm thanh, cô bé liền bỏ chạy lên núi. Người mẹ chạy theo phía sau, cuối cùng hai người chạy đến một vách đá. Cô bé quay lại nhìn người mẹ với hai hàng nước mắt chảy dài rồi biến mất trong làn mây.

Người mẹ đi đến vách đá, nhìn thấy giỏ thuốc của con gái và một đôi giày đang nằm trên mặt đất. Hóa ra, con gái cô đã vô tình bị trượt chân và chết đói trên núi. Trước lúc chết, cô bé vẫn lo lắng về căn bệnh của mẹ và mong muốn mang thảo dược về cho mẹ. Chính vì không thể thoát khỏi những suy nghĩ ấy nên linh hồn của cô bé đã quay trở lại ngôi nhà của mình và ngày ngày mang những bó thuốc cho mẹ trị bệnh.

Bên cạnh câu chuyện cảm động đó thì còn một câu chuyện truyền miệng khác khá rùng rợn về Zashiki Warashi. Vào thời xưa, ở một số nơi thuộc vùng Tohoku, do đói kém mà những gia đình nghèo khổ phải đi đến một quyết định đau lòng, đó là hay cắt giảm miệng ăn. Bạn nghĩ người ta sẽ cắt giảm miệng ăn như thế nào? Đúng như bạn đang nghĩ đấy, đó chính là... giết chết một sinh mệnh. Người xưa gọi đó là Usugoro (臼殺), một phong tục đáng sợ. Người ta sẽ giết những đứa trẻ gầy gò bằng một cái cối đá và chôn nó dưới sàn nhà hoặc sàn bếp thay vì những ngôi mộ. Có người nói rằng, những đứa trẻ bị giết bởi hủ tục này sẽ xuất hiện vào những ngày mưa, chúng đi loanh quanh khắp nơi để hù dọa mọi người. Vì vậy, dáng vẻ của Zashiki Warashi thường là đứa trẻ thấp bé, gầy gò, thái độ của nó rất đáng sợ nhưng lại là người mang may mắn cho gia đình.

Giống với những yêu quái khác, không phải ai cũng thấy được Zashiki Warashi. Nhiều người cho rằng chỉ những người sống trong ngôi nhà mà Zashiki Warashi đang trú ngụ hay chỉ có trẻ con mới nhìn thấy Zashiki Warashi mà thôi.

Vốn là một đứa trẻ, Zashiki Warashi khá nghịch ngợm và hay bày ra nhiều trò tinh quái để trêu chọc mọi người, nhưng thường là những trò vô thưởng vô phạt. Về điểm này thì nó tương đối giống với loài ma trơi. Nhưng trong khi ma trơi bị coi là “sinh vật” phiền phức, chuyên xuất hiện trong bóng tối để hù đọa mọi người, thì linh hồn Zashiki Warashi lại được mọi người chào đón như một thần bảo hộ.

Những dấu hiệu đầu tiên cho thấy ngôi nhà bạn đang ở bị linh hồn này “ám” chính là có thể nhìn thấy dấu chân trẻ em bị vấy bẩn bởi tro hoặc bọt xà phòng. Bạn thường nghe thấy những âm thanh kì lạ như tiếng loạt xoạt, tiếng con nít đang chơi đùa suốt đêm, tiếng cười của trẻ con, tiếng hát, hoặc đôi khi là tiếng bước chân lớn vào giữa đêm để khiến bạn không thể ngủ, hoặc Zashiki Warashi sẽ tạo ra một tiếng động ma quái để làm bạn sợ. Và đương nhiên, làm cho bạn sợ hãi chính là điều mà “đứa trẻ” này hết sức thích thú.

Ngoài những trò nghịch ngợm, hù dọa người khác thì Zashiki Warashi còn được coi là thần hộ mệnh của ngôi nhà và là vị thần may mắn. Người ta cũng truyền miệng nhau rằng trong nhiều ngôi nhà, linh hồn này làm bạn với những đứa trẻ, dạy chúng ca hát, chơi trò chơi, nhảy múa, làm thơ… Cũng có những cặp vợ chồng già không có con cái nếu trong nhà có linh hồn tinh nghịch này trú ngụ thì họ cũng đối xử với nó như những đứa con của mình sinh ra.

Truyền thuyết nói rằng để giữ chân Zashiki Warashi trong nhà mình, bạn phải tìm ra chúng và quan tâm chăm sóc một cách nhẹ nhàng như đối với một đứa trẻ thực thụ, mặc dù đôi khi sự quan tâm thái quá cũng làm cho Zashiki Warashi bỏ đi nơi khác. Tuy nhiên, người ta bảo rằng ít khi bắt gặp Zashiki Warashi trong các căn nhà hiện đại. Đa số các truyện kể về chúng cho thấy Zashiki Warashi thích những ngôi nhà truyền thống kiểu Nhật. Nếu có dịp đến sống ở một nơi như vậy, bạn hãy chú ý lắng nghe xem trong bóng tối bạn có nghe thấy tiếng bước chân của Zashiki Warashi không nhé.

Chính vì có nhiều gia đình mong muốn thu hút và giữ chân đứa trẻ này nên đã có nhiều “thủ tục” khác nhau được sáng tạo ra như đặt thức ăn trong nhà, có người còn đặt tiền và những đồ quan trọng dưới nền nhà trước khi xây. Trong tiếng Nhật, “zashiki (座敷)” có nghĩa là phòng tiếp khách được trải chiếu tatami của căn nhà theo phong cách truyền thống Nhật Bản, nên cũng được xem là nơi những linh hồn thường trú ngụ. Vì vậy, người Nhật rất cẩn thận trong việc dọn dẹp nhà cửa cũng như phòng khách để tránh không xua đuổi bất kì linh hồn hộ mệnh nào cư ngụ nơi đó.

Người ta kháo nhau rằng, nhà nào có Zashiki Warashi thì sẽ trở nên thịnh vượng và giàu có, nhưng nếu gia chủ lỡ làm đứa trẻ này phật ý mà bỏ đi thì gia đình sẽ nhanh chóng suy tàn và đổ nát. Vì vậy, các gia đình có Zashiki Warashi trong nhà thì thường cố tìm mọi cách để giữ nó lại trong nhà vĩnh viễn. Có một người đã chứng kiến Zashiki Warashi rời khỏi gia đình của họ và chẳng mấy chốc mà tất cả các thành viên trong gia đình đều bị chết vì ngộ độc thực phẩm. Hay như trong truyền thuyết nổi tiếng khác từ tỉnh Iwate, con trai của một gia đình giàu có nọ đã bắn đuổi một linh hồn Zashiki Warashi bằng cung tên và ngay sau đó gia sản cũng như địa vị của gia đình này đã hoàn toàn bị tiêu tan. Gia đình tiếp theo mà Zashiki Warashi này chuyển đến “sống chung” ngay lập tức lại trở nên giàu có.

Zashiki Warashi là một trong những yêu quái xuất hiện nhiều nhất trong các bộ phim hoạt hình, truyện tranh hay game Nhật Bản liên quan đến đề tài thần bí ma quái. Trong mỗi phiên bản, Zashiki Warashi sẽ được nhà sản xuất đặt cho những câu chuyện khác nhau về thân phận cũng như cuộc đời của nó, ví dụ:

Có lẽ vì khá “lành tính” và là mang lại may mắn cho gia chủ mà Zashiki Warashi dưới nét vẽ của các họa sĩ thường là những cô bé đáng yêu, tinh nghịch.